هیاتمنصفه چه کسانی هستند؟
- توضیحات
دیده بان هشتم : هیاتمنصفه به گروهی از صنوف و اقشار مختلف جامعه گفته میشود که به عنوان نماینده افکار عمومی، در رسیدگی به برخی جرایم تحت شرایط خاص با دادرسان دادگاههای کیفری همکاری میکنند.
در دوران مدرن نقش هیاتمنصفه در دادگاه، معلوم کردن گناهکار یا فقدان آن در یک جرم و جنایت است.
از منظر مفهومی، جرمی که ناشی از انتشار یا انعکاس در مطبوعات و رسانههای مرتبالانتشار واقع شود، جرم مطبوعاتی نامیده میشود.
بر اساس اصل 168 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رسیدگی به جرایم مطبوعاتی علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاكم دادگستری صورت میگیرد.
نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم را، قانون بر اساس موازین اسلامی معین میكند.
جرمانگاری مسایل مربوط به سیاست و مطبوعات، در ادبیات حقوقی و نیز در فرآیند رسیدگی در كنار هم قرار میگیرند و هنگام رسیدگی به این نوع جرایم از طریق قانونگذار و مقام رسیدگیكننده، امتیاز ویژهای بدان اختصاص داده شده است.
فلسفه وجود و حضور هیأت منصفه در جرایم مطبوعاتی ناشی از این تفكر است كه مرتكبان این نوع جرایم، به نوعی متولی انعكاس افكار عمومی هستند.
لذا جامعه حقوقی برای جرمانگاری چنین فعل مجرمانهای، ملاحظات جامعه را در نظر گرفته و از حیث تفاوت ماهیت جرم مطبوعاتی با جرایم عادی به لحاظ اینكه جرم عادی عاری از هر نوع انگیزه شرافتمندانه است، جرم مطبوعاتی را واجد انگیزه شرافتمندانه دانسته و امتیاز حضور هیأت منصفه را در جلسات دادگاه الزامی کرده است.
سابقه وجود هیأت منصفه و تركیب آن
سرآغاز انتخاب هیات منصفه در نظام حقوقی ایران به سال 1310 برمیگردد كه طی ماده یك قانون انتخاب هیأت منصفه در آن سال مقرر شده بود: «رسیدگی به جرمهای مطبوعاتی در دیوان جنایی و با حضور هیأت منصفه به عمل خواهد آمد.»
بعد از آن و همزمان با تصویب قانون اساسی، اصل 168 قانون اساسی، تكلیف همگان را در خصوص رسیدگی به جرایم مطبوعاتی روشن كرده و موضوع حضور هیأت منصفه در دادگاه بر اساس قانون هیأت منصفه مصوب سال 1382 همانند اصل 168 قانون اساسی با تصویب قانون پانزده مادهای در ماده یك بار دیگر اذعان شده است که «رسیدگی به جرایم مطبوعاتی، علنی است و با حضور هیأت منصفه در دادگاه صالح صورت میگیرد.»
همین امر در مادهواحده مصوب سال 1383 بار دیگر تأیید و تكرار شده است سپس در سال 1384 قانونگذار با تصویب مادهواحده دیگری تحت عنوان قانون فعال کردن هیأت منصفه مطبوعات، نحوه انتخاب آن را اینگونه بیان کرده است: «هر دو سال یك بار در مهرماه جهت تعیین اعضای هیأت منصفه در تهران، به دعوت رییس قوهقضاییه یا نماینده وی و با حضور ایشان یا نماینده وی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس شورای اسلامی شهر، رییس سازمان تبلیغات اسلامی و نماینده شورای سیاستگذاری ائمه جمعه سراسر كشور و در مركز استان به دعوت نماینده رییس قوهقضاییه و با حضور وی و مدیركل فرهنگ و ارشاد اسلامی و رییس شورای شهر مركز استان، رییس سازمان تبلیغات اسلامی و امام جمعه مركز استان یا نماینده وی تشكیل میشود.»
اعضای هیات منصفه از بین چه افرادی تشکیل میشوند؟
اعضای هیات منصفه از بین اصناف و گروههای مختلف اجتماعی نظیر روحانیون، اساتید دانشگاه، دانشجویان، پزشكان، مهندسان، كارگران، كشاورزان، نویسندگان، روزنامهنگاران، معلمان، وكلای دادگستری، كارمندان، هنرمندان، پیشهوران و تجار برای مدت چهار سال انتخاب می شوند.
انتخاب اعضای اصلی و علیالبدل هیات منصفه هر استان از بین اقشار و صنوف مختلف از طریق اعلام عمومی و جمعآوری تقاضاهای داوطلبان عضویت در هیات منطفه به قید قرعه و به صورت علنی خواهد بود.
هیات منصفه هر استان در نخستین جلسه خود یكی از اعضا را برای مدت دو سال به عنوان دبیر هیات منصفه انتخاب خواهد كرد.
دبیر، مسئولیت اداره دبیرخانه را به عهده دارد. حداقل یك ماه قبل از اتمام دوره مسئولیت دبیر، دبیر جدید به وسیله هیات منصفه استان انتخاب خواهد شد.
امور اجرایی این ماده در هر استان زیر نظر رییس قوهقضاییه یا فردی كه ایشان تعیین میكند و با حضور رییس شورای اسلامی استان و دو نفر از نمایندگان آن استان به انتخاب مجلس به عنوان ناظر انجام میِشود. قرعهكشی با حضور حداقل دو نفر از ناظران معتبر است.
در نهایت قانونگذار در سال 1387 با تصویب یك مادهواحده دیگر در قالب تعیین تكلیف هیأت منصفه مطبوعات، قانون هیأت منصفه سال 1382 را لغو کرد و در این مورد مواد مربوط به هیأت منصفه مطبوعات را از قانون مطبوعات مصوب سال 1379 لازمالاجرا دانست و در ماده 17 قانون مذكور (ماده 36 الحاقی) ضمن مراجعت به تصمیم قبلی خود انتخاب هیأت منصفه در تهران را به دعوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با حضور رییسکل دادگستری استان تهران و تركیب پیشگفته و در سایر استانها به دعوت مدیركل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و با حضور وی و رییسكل دادگستری استان و تركیب پیشگفته مربوط به استان مشروط کرده است.
شرایط اعضای هیات منصفه مطبوعات
اعضای هیات منصفه مطبوعات باید مسلمان بوده، تابعیت جمهوری اسلامی ایران داشته باشند، دارای التزام عملی به قانون اساسی، حداقل 30 سال سن، عدم محرومیت از فعالیتهای اجتماعی و حداقل مدرك دیپلم یا معادل آن در علوم حوزوی باشند.
وظایف اعضای هیأت منصفه
با ملاحظه در متون قانونی مربوط به جرایم مطبوعاتی باید گفت تنها موردی كه به وظایف هیأت مزبور اشاره داشته، ماده 13 قانون هیأت منصفه مصوب سال 1382 بوده است.
بدین صورت که پس از اعلام ختم رسیدگی بلافاصله اعضا هیات منصفه به شور پرداخته و نظر كتبی خودرا در این دو مورد که «متهم بزهكار است یا خیر؟ و اینکه در صورت بزهكاری، آیا مستحق تخفیف است یا خیر؟» به دادگاه اعلام میکنند.
حمایت